คอเลสเตอรอลคืออะไร? ชีวิตดีได้ ถ้าดูแลให้ถูกวิธี

        คอเลสเตอรอลคือ ? แม้คำนี้ฟังดูคุ้นหู แต่หลายคนอาจยังไม่เข้าใจถึงบทบาทสำคัญของคอเลสเตอรอลต่อสุขภาพของเราอย่างแท้จริง คอเลสเตอรอลไม่ได้เป็นเพียงแค่ตัวเลขในผลตรวจสุขภาพ แต่มีผลกระทบโดยตรงต่ออวัยวะสำคัญอย่างหัวใจและหลอดเลือดรวมทั้งสุขภาพโดยรวมของร่างกาย วันนี้หมอไอซ์ AMARA จะพาผู้อ่านทุกคนไปทำความเข้าใจเกี่ยวกับคอเลสเตอรอลเพื่อให้เราสามารถดูแลสุขภาพได้อย่างมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้นครับ 

คอเลสเตอรอลคือ ?

       คอเลสเตอรอล (Cholesterol) คืออนุพันธ์ไขมันที่มีความสำคัญต่อการทำงานของร่างกาย เป็นส่วนประกอบของเซลล์ในอวัยวะ, สร้างฮอร์โมนประเภทสเตอรอยด์ (Steroid) เช่น เทสโทสเตอโรน (ฮอร์โมนเพศชาย) และเอสโตรเจน (ฮอร์โมนเพศหญิง), สังเคราะห์วิตามินต่าง ๆ , เป็นองค์ประกอบของเยื่อหุ้มเซลล์, ช่วยผลิตกรดน้ำดีซึ่งมีส่วนช่วยย่อยอาหาร เป็นต้น

ที่มาของคอลเลสเตอรอลมาจาก 2 แหล่ง แหล่งแรกร่างกายสังเคราะห์ขึ้นเองจากตับและลำไส้ แหล่งที่สองได้รับผ่านการบริโภคอาหารในชีวิตประจำวัน โดย UCSF Health หรือศูนย์การแพทย์มหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนีย ซานฟรานซิสโก ประเทศสหรัฐอเมริกาได้ให้ข้อมูลเกี่ยวกับปริมาณคอเลสเตอรอลโดยรวมที่ควรได้รับต่อวัน ดังนี้

• ผู้ที่มีสุขภาพแข็งแรง : ไม่ควรเกิน 300 มิลลิกรัม/วัน
• ผู้เสี่ยงเป็นโรคหัวใจ : ไม่ควรเกิน 200 มิลลิกรัม/วัน

ขอบคุณข้อมูลจาก UCSF Health

LDL กับ HDL ต่างกันอย่างไร ?

         หลายคนมีความเชื่อว่าคอเลสเตอรอลเป็นสิ่งไม่ดีต่อร่างกาย แต่นั้นไม่ใช่ความจริงทั้งหมด เพราะคอเลสเตอรอลแบ่งเป็น 2 ชนิด ได้แก่ คอเลสเตอรอลชนิดไม่ดี (Low-density Lipoprotein – LDL) เป็นสารไขมันที่ลำเลียงคอเลสเตอรอลไปตามส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย แต่หากมีมากเกินไปจะสะสมตามผนังหลอดเลือด ทำให้หลอดเลือดตีบและแข็ง อีกชนิดคือคอเลสเตอรอลชนิดดี (High Density Lipoprotein – HDL) ทำหน้าที่ลำเลียงคอเลสเตอรอลส่วนเกินไปยังตับเพื่อขับออกจากร่างกาย คอยขจัดไขมันอันตรายไม่ให้ไปสะสมอยู่ตามผนังหลอดเลือด

         คอเลสเตอรอลที่ควรให้ความสนใจคือชนิดไม่ดี เพราะเป็นอันตรายต่อร่างกาย ข้อมูลจาก AHA (American Heart Association) หรือสมาคมโรคหัวใจแห่งสหรัฐอเมริการะบุว่า ‘LDL ยิ่งน้อยเท่าไหร่ยิ่งดี’ โดยในการศึกษาพบว่าผู้ที่มีคอเลสเตอรอลโดยรวมประมาณ 150 มิลลิกรัม/เดซิลิตร โดยที่ LDL ต่ำกว่า 100 มิลลิกรัม/เดซิลิตร จะมีอัตราการเป็นโรคหัวใจและโรคหลอดเลือดสมองต่ำกว่าผู้ที่บริโภคอาหารคอเลสเตอรอลสูงปริมาณมาก ในทางกลับกัน เราควรได้รับ HDL สูงกว่า 40 มิลลิกรัม/เดซิลิตร (ผู้ชาย) และสูงกว่า 55 มิลลิกรัม/เดซิลิตร (ผู้หญิง) จึงจะส่งผลดีต่อสุขภาพ

คอเลสเตอรอลสูงคือ ? เสี่ยงโรคอะไรบ้าง

       คอเลสเตอรอลสูง คือ สภาวะที่มีระดับคอเลสเตอรอลในเลือดสูงกว่าปกติจนเกิดไขมันสะสมอยู่ตามหลอดเลือด ทำให้หลอดเลือดแคบลงและเลือดไหลเวียนไม่สะดวก โดยทั่วไปแล้วหลายคนไม่ทราบว่าตัวเองมีภาวะคอเลสเตอรอลสูง เพราะไม่มีอาการใดเป็นพิเศษจึงมักไม่ระมัดระวังเรื่องนี้ อย่างไรก็ตามมีโอกาสเกิดโรคแทรกซ้อนที่ร้ายแรงได้ เราควรรู้จักโรคต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับภาวะคอเลสเตอรอลสูงเพื่อหาวิธีลดความเสี่ยงโรคดังกล่าว

• โรคหัวใจและหลอดเลือด (Cardiovascular Diseases)
• ไขมันในเลือดสูง (Hyperlipidemia)
• โรคอ้วน (Obesity)
• โรคความดันโลหิตสูง (Hypertension)
• โรคเบาหวานชนิดที่ 2 (Type 2 Diabetes Mellitus)
• โรคนิ่วในถุงน้ำดี (Gall Stone) 
• โรคตับ (Liver Diseases)
• โรคหลอดเลือดแดงแข็ง (Atherosclerosis)
• โรคหัวใจวาย (Heart Attack)
• โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke)
• ภาวะสมองขาดเลือดชั่วขณะ (Transient Ischaemic Attack – TIA)
• โรคหลอดเลือดแดงส่วนปลายอุดตัน (Peripheral Arterial Disease – PAD)

สาเหตุที่ทำให้คอเลสเตอรอลสูงคือ ?

       หลังจากที่เราทราบถึงความหมายและผลกระทบของคอเลสเตอรอลสูงแล้ว ต่อไปเราจะพูดถึงสาเหตุที่ทำให้ คอเลสเตอรอลสูง ซึ่งอาจแตกต่างกันไปตามวิถีชีวิตและสภาพแวดล้อมของแต่ละบุคคล ในบางกรณี คอเลสเตอรอลสูงอาจเกิดจากหลายปัจจัยร่วมกัน การเข้าใจสาเหตุเหล่านี้จะช่วยให้เราสามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรมหรือสภาพแวดล้อมเพื่อลดความเสี่ยงได้ง่ายขึ้น โดยสาเหตุของคอเลสเตอรอลสูงมีดังนี้

1. ทานอาหารคอเลสเตอรอลสูง อาหารคอเลสเตอรอลสูงเต็มไปด้วยไขมันอิ่มตัวและไขมันทรานส์ใน ซึ่งไม่ดีต่อสุขภาพและส่งผลต่อระดับคอเลสเตอรอล
2. น้ำหนักเกินมาตรฐาน วัดจากการมีค่าดัชนีมวลกาย (BMI) มากกว่า 30 การมีน้ำหนักมากไปหรือเป็นโรคอ้วนเสี่ยงต่อการมีคอเลสเตอรอลสูง แต่ทั้งนี้ก็ไม่เสมอไปเพราะผู้ที่มีน้ำหนักน้อยก็สามารถเสี่ยงได้จากปัจจัยอื่น
3. ขาดการออกกำลังกาย การออกกำลังกายช่วยผลิตคอเลสเตอรอลชนิดดีและลดชนิดไม่ดี เมื่อไม่ออกกำลังกายจึงเหมือนร่างกายขาดตัวช่วยกำจัดสิ่งไม่ดีออกไป
4. สูบบุหรี่ บุหรี่ลด HDL ทำลายผนังหลอดเลือด และทำให้ LDL เกาะผนังหลอดเลือดได้เหนียวแน่นยิ่งขึ้น
5. ดื่มแอลกอฮอล์ เมื่อแอลกอฮอล์เข้าสู่ร่างกายจะสลายตัวและสร้างใหม่เป็นไตรกลีเซอไรด์และคอเลสเตอรอลในตับ ค่าคอเลสเตอรอลในเลือดจึงสูงขึ้น
6. อายุเพิ่มขึ้น ความสามารถในการกำจัด LDL ของตับลดลงตามอายุที่เพิ่มขึ้น
7. พันธุกรรม คอเลสเตอรอลสูง สามารถส่งผ่านจากพ่อแม่สู่ลูกได้ หากสมาชิกในครอบครัวมีประวัติคอเลสเตอรอลสูงก็ควรตรวจเช็กสุขภาพล่วงหน้า
8. โรคบางชนิด เช่น โรคเบาหวาน โรคไต ภาวะขาดฮอร์โมนไทรอยด์ เป็นอีกหนึ่งปัจจัยที่อาจเพิ่มระดับคอเลสเตอรอลให้สูงได้

วิธีดูแลระดับคอเลสเตอรอล

       การดูแลระดับคอเลสเตอรอลให้สมดุลเป็นสิ่งสำคัญต่อการรักษาสุขภาพให้ห่างไกลโรคหัวใจและหลอดเลือด รวมถึงการป้องกันปัญหาสุขภาพที่อาจเกิดจากคอเลสเตอรอลสูง แนวทางในการควบคุมระดับคอเลสเตอรอลที่ได้ผลทำไม่ยากครับ เพียงแต่ต้องใช้ความตั้งใจและวินัย หากปฏิบัติตามคำแนะนำได้สม่ำเสมอก็ยิ่งลดความเสี่ยงอันตรายจากภาวะคอเลสเตอรอลสูงได้ครับ

1. ปรับเปลี่ยนอาหาร

   อาหารเป็นองค์ประกอบสำคัญที่ส่งผลต่อระดับคอเลสเตอรอล ดังนั้น ควรลด ละ เลิกการทานอาหารไขมันอิ่มตัว ไขมันทรานส์ และคอเลสเตอรอลสูง และหันมาทานอาหารที่มีโภชนาการครบถ้วนและดีต่อสุขภาพ คือ ทานอาหารที่มีไขมันไม่อิ่มตัว (ไขมันดี) อย่างเนื้อปลา, น้ำมันมะกอก, ถั่วอัลมอนด์หรือวอลนัท และทานอาหารที่มีกากใยสูงอย่างผัก, ผลไม้, ข้าวไม่ขัดสี, Plant-Based Food เพราะดีต่อระบบขับถ่ายและไม่สะสมคอเลสเตอรอลครับ

   สำหรับบางคนนั้น การลดอาหารโปรดอย่างเนื้อสัตว์ติดมัน, อาหารทะเล, ขนมหวานและอื่น ๆ อาจเป็นเรื่องยาก แม้จะทราบว่าอาหารเหล่านี้เพิ่มระดับคอเลสเตอรอลชนิดไม่ดีแต่ด้วยรสชาติที่อร่อยทำให้ตัดใจยาก ทาง AMARA เข้าใจปัญหานี้ครับ จึงขอแนะนำ ‘ปากกาลดความอ้วน’ (Amara Pen) ที่มีจุดประสงค์ช่วยทำให้อิ่มนานขึ้น มีความอยากอาหารน้อยลง ทำให้ลดการทานจุกจิกหรืออยากอาหารพลังงานสูง จึงช่วยลดระดับไขมันอิ่มตัวและไขมันทรานส์ที่เราทานในชีวิตประจำวันได้ เป็นตัวช่วยควบคุมระดับคอเลสเตอรอลได้อีกหนึ่งทาง

2. ออกกำลังกาย

   การออกกำลังกายที่พอดีต่อร่างกายเพิ่มระดับคอเลสเตอรอลชนิดดีได้ครับ ตามปกติแล้วควรออกกำลังกายอย่างน้อย 3 วัน/สัปดาห์ วันละ 30 นาทีขึ้นไป โดยเลือกได้เลยว่าเราสะดวกแบบไหน เช่น เดินเร็ว, วิ่ง, ปั่นจักรยาน, ว่ายน้ำ และอื่น ๆ การออกกำลังกายนี้จะช่วยเผาผลาญไขมันได้มากขึ้น 

   ทั้งนี้มีข้อควรระวังบางประการครับ คือ ควรเริ่มออกกำลังกายเบา ๆ ก่อนเพื่อป้องกันไม่ให้กล้ามเนื้อได้รับบาดเจ็บ หรือหากมีโรคประจำตัวควรปรึกษาแพทย์ก่อนครับ เพราะบางโรคไม่เหมาะกับการเล่นกีฬา เช่น ผู้ป่วยโรคหัวใจควรหลีกเลี่ยงกีฬาที่ใช้กำลังมากอย่าง ฟุตบอล, วอลเลย์บอล, บาสเกตบอล เพราะทำให้ปอดและหัวใจทำงานหนักจนอาจเกิดภาวะแทรกซ้อนที่เป็นอันตรายได้

3. ใช้ยาตามคำแนะนำจากแพทย์

   การใช้ยาเป็นหนึ่งในวิธีลดคอเลสเตอรอลชนิดไม่ดี รวมทั้งลดไตรกลีเซอไรด์ ในขณะเดียวกันก็เพิ่มคอเลสเตอรอลชนิดดีให้ร่างกายมากขึ้น ยาที่ใช้ลดคอเลสเตอรอลมีหลายชนิด แต่ละชนิดมีวิธีการทำงานและผลข้างเคียงที่แตกต่างกัน การใช้ยาจึงควรอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์เพื่อความปลอดภัยและประสิทธิภาพสูงสุด โดยยาที่นิยมใช้ในการลดคอเลสเตอรอล ได้แก่
   – Statin มักใช้สำหรับผู้เป็นโรคหลอดเลือดหัวใจหรือสมอง อาจมีอาการมึนงงและสูญเสียความทรงจำชั่วขณะและกระทบต่อลำไส้และตับ (พบได้ไม่บ่อย) จึงควรปรึกษาแพทย์อย่างละเอียด
   – Niacin เป็นวิตามินบี 3 มีฤทธิ์ลดระดับคอเลสเตอรอลชนิดไม่ดีและเพิ่มคอเลสเตอรอลชนิดดี ผลข้างเคียงเวียนศีรษะ, หน้าแดง, คอแดง, คัน, และปวดท้อง
   – Fibrates ยาลดไตรกลีเซอไรด์และคอเลสเตอรอลชนิดไม่ดี อาการที่พบ เช่น ปวดศีรษะ, ปวดท้อง, ปวดหลัง, น้ำมูกไหล เป็นต้น
   – Bile acid sequestrants (BAS) ลดคอเลสเตอรอลโดยการจับกรดน้ำดีในลำไส้ ทำให้ร่างกายต้องใช้คอเลสเตอรอลในเลือดเพื่อสร้างกรดน้ำดีใหม่ จึงลดระดับคอเลสเตอรอลในเลือดลง
   – PCSK9 inhibitor ใช้ในผู้ที่มีภาวะคอเลสเตอรอลสูงจากพันธุกรรม แต่เนื่องจากเป็นยาใหม่ทำให้ต้องใช้เวลาในการทดสอบเพิ่มและมีราคาแพง

4. ตรวจสุขภาพเป็นประจำ

   เนื่องจากภาวะคอเลสเตอรอลสูงมักไม่แสดงอาการ เมื่อรู้ตัวอีกทีก็เกิดโรคร้ายแล้ว การตรวจสุขภาพเป็นประจำจึงช่วยให้เราติดตามผลของระดับคอเลสเตอรอลได้อย่างใกล้ชิด หากพบค่าสูงเกินเกณฑ์ แพทย์จะได้วางแผนการรักษาและปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของผู้ป่วยได้ทันท่วงที เช่น การทานอาหาร การออกกำลังกาย หรือการใช้ยาที่เหมาะสม สิ่งเหล่านี้จะช่วยป้องกันการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด รวมทั้งโรคที่เกี่ยวข้องอื่น ๆ ช่วยวางแผนการดูแลสุขภาพในระยะยาวได้